Hoe belangrijk is dat nou eigenlijk?
Een belangrijke omgevingsfactor in de zorg wordt vaak vergeten of als niet beïnvloedbaar gezien. De invloed die licht heeft op het welzijn van de bewoners. Voldoende licht heeft namelijk een positieve invloed op de kwaliteit van leven, vermindert een aantal veel voorkomende problemen bij ouderen en verlaagt daardoor de druk op personeel.
Belang van licht op functioneren van de mens
Vrijwel alle lichaamsfuncties en gedragingen van de mens vertonen een ritme van 24 uur. Voorbeelden hiervan zijn lichaamstemperatuur, hormoonafgifte en slapen en waken. Door licht en donker wordt het slaap bevorderende hormoon melatonine gereguleerd. Licht overdag zorgt voor een verhoogt melatonine niveau in de nacht, en bij een donkere omgeving stijgt het melatonine niveau waardoor een slaperig gevoel ontstaat. Daarmee bepaalt licht wanneer we goed kunnen slapen en wanneer wakker blijven weinig moeite kost. Licht is zo de belangrijkste prikkel waarmee onze slaap-waak cyclus, en ons hele bioritme, geregeld wordt.
Gevolgen van verstoring van het slaap-waakritme
Meer dan de helft van de ouderen heeft chronisch last van verstoring van het slaap-waakritme. Voldoende slaap is onmisbaar voor het herstel van lichaam en geest. In de zorg heeft dit grote gevolgen, zoals:
– Vertraagd reactie vermogen
– Verhoogd risico ongelukken en vallen
– Verslechtering kwaliteit van leven
– Verslechtering stemming
– Minder stimulatie van hippocampus. Dit gebied in de hersenen stimuleert aandacht en geheugen.
– Verhoogd cortisol gehalte(stresshormoon). Cortisol werkt aanmaak melatonine tegen.
– Sundowning. Dit is angst en onrust in de namiddag en avond en nachtelijk dwalen.
Licht en ouderen
Bij ouderen is licht nog steeds van grote invloed. Ouderen hebben voor eenvoudige oog taken circa driemaal meer licht nodig dan jongeren. Echter treden er wel veranderingen op in het dag- en nachtritme. Vooral bij mensen met de ziekte van Alzheimer. Ook komen ouderen en dementen veel minder buiten waar het licht het sterkst is. Daglicht heeft een intensiteit van meer dan 2000 lux. Jongeren en volwassenen stellen zich gemiddeld 1 tot 5 uur bloot aan daglicht. Bij ouderen loopt dat terug tot 1 uur per dag en bij demente patiënten in een verpleeghuis zelfs tot maar 1,6 minuten! Het is zeer waarschijnlijk dat dit gebrek aan lichtprikkels een belangrijke rol speelt bij het ontregeld raken van de 24-uurs ritmes. Hormonen worden niet meer nauwkeurig en op het juiste moment afgegeven, en daarmee wordt het steeds moeilijker om gedurende de nacht te slapen en velen hebben behoefte aan één of meerdere dutjes op de dag.
Onderzoek
Bij ouderen met dementie die in een verzorgingshuis aan helder licht werden blootgesteld:
– Verminderde de achteruitgang van het oriëntatie vermogen en het geheugen met zo`n 5%
– De verschijnselen van depressie namen met 19% af
– De snelheid waarmee mensen functionele beperkingen kregen, nam met 53% af
Wetenschappelijk onderzoek heeft ook aangetoond dat licht een positief effect heeft op het slaap/waakritme van dementerende patiënten.
Enkele voorbeelden van de gezondheidsversterkende effecten van licht zijn:
– Extra licht overdag vertraagt de cognitieve achteruitgang bij dementerenden en verbetert hun stemming
– Extra licht overdag reduceert de nachtelijke onrust van alzheimer patiënten en verbetert hun slaap.
– Blootstelling aan meer licht maakt mensen vrijwel direct alerter en geconcentreerder
– In verschillende experimenten werd aangetoond dat het cortisolniveau van patiënten met een depressie of de ziekte van Alzheimer daalde na het herhaaldelijk aanbieden van voldoende licht.
Toepassing in verpleeghuis en verzorgingshuis
Gebruik goede lampen
Een goede lamp voor de zorg is een lamp die het buitenlicht benadert. Niet alleen de hoeveelheid licht, ook de kwaliteit is belangrijk. Let daarom op kleurtemperatuur, kleurweergave, en kwaliteit van de LED modules en Drivers en lampen.
Kleurweergave (CRI)
Kies een lamp met een hoge kleurweergave-index, In het Engels “Color Rendering Index”, afgekort: CRI. Bij elke lamp of tl-buis die u koopt kunt u vragen naar de CRI. Dit is een soort rapportcijfer van tussen 0 en de 100. CRI moet zo hoog mogelijk zijn, liefst hoger dan 80 en het is helemaal mooi als deze boven de 90 is.
Kleurtemperatuur
Ook de kleurtemperatuur is belangrijk. De kleurtemperatuur wordt in Kelvin uitgedrukt. Niet elke lamp geeft dezelfde kleur licht. Hoe lager de kleurtemperatuur, hoe roder of warmer het licht. Hoe hoger de kleurtemperatuur hoe blauwer of koeler het licht.
Kies een lamp met een kleurtemperatuur van tussen de 5000 en 6000 Kelvin en met een kleurweergave- index van meer dan 80, liefst meer dan 90, en zorg voor een gelijkmatige verlichting door grote oppervlakten te verlichten.
Licht Managen
Het is ook van belang dat licht gemanaged wordt. Dit kan door dimmers sensors en aanwezigheidsmelders. Als er in bepaalde vertrekken niet altijd iemand aanwezig is, hoeft er niet altijd licht te branden. Als er gelezen wordt aan tafel of er wordt sfeervol gedineerd. Vraagt dit om een ander soort licht. Hiermee kan enorm bespaard worden op licht en toch de bewoners voldoende licht verschaffen wat weer ten goede komt van de bewoners. Van belang is dat licht gelijkmatig verdeeld wordt. Vraag een lichtadviseur om een meting en berekening.
Vooral ’s nachts, als een bewoner wat wil drinken of naar het toilet moet, is het belangrijk dat er wat licht is, zodat veilig de weg kan worden gevonden. Lampen met een sensor kunnen automatisch aangaan als iemand in beweging komt. De lamp kan ook op een bepaald licht niveau worden ingesteld. Dit is belangrijk omdat te fel licht het slaapritme weer kan verstoren.
In de gangen van de afdelingen is het belangrijk dat deze verlichting goed wordt afgestemd op het buitenlicht. Zorg overdag dus voor een helder verlichte gang zodat de overgang geleidelijk is ten opzichte van het licht in het huis. Vermijd kortom sterke overgangen van licht naar donker en andersom om slecht zicht te voorkomen.
Facilitair Managers
Facilitair managers in de zorg zouden meer aandacht moeten hebben voor verlichting. De kwaliteit van leven van de patiënten verbetert en de kosten gaan ook nog eens omlaag. Extra licht remt processen bij ouderen en dementen en mensen met bijvoorbeeld Alzheimer. Het effect is vergelijkbaar met de verbeteringen die bereikt kunnen worden met medicatie, alleen heeft licht niet de negatieve bijwerkingen.
Door middel van zogenoemde scenes is men in staat gedurende de dag een licht veranderend beeld te creëren . Kunst en daglicht vullen elkaar aan. Op deze manier is er een lichtbesparing te realiseren van wel 60%!
Taak van de Facilitair manager is de kosten van een pand te verlagen. Ook de levensduur en duurzaamheid zijn van belang. Veelal gaat veertig procent van de energierekening op aan verlichting. Door alle verlichting te vervangen kan men wel tot 80% besparen.
Het is een kwestie van dynamische verlichting versus kosten. De aanschaf van nieuwe soorten verlichting kan relatief hoog zijn, maar de exploitatie zal erg meevallen. Dynamische verlichting staat nooit altijd op 100%.
Facilitair managers moeten continu een strijd voeren op het gebied van budgetten. Vaak is er geen geld voor verlichting. Het is vaak een sluitpost op de begroting. De oplossing zou kunnen zijn creatief om te gaan met het budget.
Zo kan het budget voor licht wellicht ook wel vanwege de therapeutische werking uit een ander potje (medisch) gehaald worden. Of de Bouw en behandelbegroting bij elkaar optellen. Dan is een dynamisch lichtsysteem ineens niet meer zo´n grote investering.
Tot slot
Van belang is dat in de zorg meer aandacht komt voor gebruik van LED licht op kundige wijze. Essentieel is te weten waarop te letten bij het plaatsen van licht en het maken van een lichtplan. Per slot van rekening moet in de zorg met zeer veel factoren rekening gehouden worden.
Heeft dit artikel uw interesse gewekt? Neem dan contact op met ons voor een persoonlijk gesprek, presentatie of meer informatie op info@luitjes.com of 0224-297766
Bronnen Factsheet zorg en technologie J.van Hoof en T. Schoutens, stichting onderzoek , blazer, steffens, busse 2007, essentials of geriatric Psychiatry en Nederlands instituut voor hersenonderzoek, en Anneke Schoen, Psycholoog
